Ayı üzümü, Baerentraube, Arctostaphylos uva-ursi

AYI ÜZÜMÜ

Funda | 0,2-0,5m | 4-7 Aylar | Ca,Ho,Na | Yaprakları | 

Ayı üzümü, Baerentraube, Arctostaphylos uva-ursi SPRENGEL.
İt üzümü

Familyası: Fundagillerden, Heidengewâchse, Ericaceae

Drugları: Ayı üzümü yaprağı; Folia uvae ursi
Ayı üzümü yaprağı çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır. 

Giriş: Fundagillerin bir alt grubu olan Arctostaphylosgillerin bilinen 50 türü vardır ve bunlardan bizi ilgilendiren Ayı üzümü; Aretostophylos uvaursi ve Koca yemiş; Arbutus unedo’yu sayabiliriz. Türkçe yayınlanan kitapların hemen hemen hepsinde aynı hatalar yapılarak Ayı üzümü il Hoca yemiş ağacı birbirine karıştırılmıştır. Bu da birçok yanılgıya sebep olmuştur. Oysa Ayı üzümü yerde sürünen bir funda iken Hoca yemişi ağacı 3-6 m boyunda bir ağaçtır. İlk defa Ayı üzümünün fotoğrafını çekmek için botanik bahçeye gittiğimde yerde sürünen bir bitki görünce adeta şaşırdım ve masa başında oturup bitkiler hakkında yazıp çizen Türk yazarlarının ilkelliğini gördüm (istisnalar tabi ki vardır). Manastırın bahçesinde bir atın yaşını tartışan Papazlar, oradan biri dişlerine bakalım o zaman anlarız der. Diğerleri sende mi Müslüman oldun derler ve genç Papazı aforoz ederler. Bundan da anlaşılacağı gibi araştırmak Mü¬s¬lü-manlara has bir özellik olduğu halde günümüzde Müslümanlar uyum-aktadır ve kendini Aydın olarak niteleyenler de Avrupalının uşaklığını yapmakta ve de kendi değerlerini tanımamaktadır. Bu bitkinin Ayı üzü¬mü diye anılmasının nedeni bitkinin ayılar tarafından sevilmesi nedeni iledir. Latince Uva=üzüm ve Ursi=ayı yani Ayı üzümü anlamına gelen bu kelimelerle kullanılır.

Botanik: Ayı üzümü Avrupa, Asya’nın, Türkiye (Karadeniz bölgesi), Kaf-kaslar, Rusya ve Türkistan bölgesinde yetişir. Yerde sürünen bitki ol¬dukça çok sık çatallaşır ve çevresine yayılır. Yaprakları 1-3 cm uzun¬luğunda, 0,1,05 cm eninde, kalın etli, derimsi oval veya ters mızrak şeklinde, kenarları bütün, üst kısmı koyu yeşil parlak, alt kısmı mat ve ağ şeklinde damarlarla donanmıştır. Çiçekleri çan veya küp şeklinde, uç kısmı çok hafif, küçük beş parçaya ayrılır. Geri kısmı beyaz, uçlara doğru hafif pembemsi renktedir. Kupa yaprakları oldukça küçük ve sarımsı yeşil renklidir. Çiçeklerinden 5-10’u bir arada salkım gibi topluca durur ve her bir çiçeğin ortasında 5-10 adet döllenme tozlukları ve de bir göbekleri vardır. Meyveleri kan kırmızısı, ekşi, tatsız, küre şeklinde, içinde taş gibi sert çekirdekleri vardır ve ayılar tarafından çok sevilir. 

Hasat zamanı: Yaprakları Nisan’dan Haziran’a kadar toplanarak kuru-tulur, güneş ışınlarından ve nemden uzakta ağzı kapalı özel porselen kaplarda muhafaza edilir. 

Birleşimi: Ayı üzümü yaprağının birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Fenol glikozitler (Phenolglikozitler) %5-15 arasındadır. Bu farklılık bitkinin yetiştiği yöreye ve toprağa göre değişir. Fenol glikozitlerin en önemli alt türevi Arbutin’dir ve ayrıca az miktarda Metilarbutin, Piceosid ve Glikozsuz olan Hidrokinon ( Hydrochinon) içerir. 
b) 1) Flavonoler; Quercetin ve Myricetin
2) Flavonolglikozitler; Quercetin-3-glikozit (İzoquercetin), 
Quercetingalaktosit (Hyperosid) ve Myricetin-3-rhamnosit
a) Taninler %10-20 olup en önemlileri; Gallatotanninler ve az miktarda 
Ellagitanninler içerir.
b) Triperten türevleri; Uvaol ve Ursolasit
c) Ayrıca az miktarda; Eterik yağ, Reçine, vitaminler ve mineraller içerir.

Araştırmalar: Başta kobaylar, kemeler ve fareler olmak üzere hay-vanlar üzerinde Ayı üzümü preparatları ile tedavi denemeleri ya¬pılmıştır. Bu deneylerde hayvanların mesanesinde Arbutin ve Metilarbutin her¬hangi bir değişikliğe uğramamıştır. (HHB.IV.335) İnsanlar üzerinde ya¬pıl¬an tedavi denemelerinde ise Ayı üzümü yaprağından elde edilen preparatların (ilaçların) başta idrar yolları enfeksiyonu olmak üzere bir çok rahatsızlığa karşı etkili olduğu görülmüştür. 
1) Toplam 75 doktor kendi muayenehanelerinde 10-30 yıl içinde Ayı üzümü yaprağından elde edilen ilaçlarla idrar yolları enfeksiyonu ve mesane iltihaplanması gibi rahatsızlıkları olan 186.000 hasta üze¬rinde tedavi denemesi yapmışlardır. Bu tedavi denemesinde has¬talardan mesane iltihaplanması (cystitis) olanlarda %98,6 ve idrar yolları enfeksiyonu olanlarda %93,6 oranında iyileşme görülmüştür. Mesane iltihaplanması olanlardan %98,6’sı ve idrar yolları enfek¬siyonu olanlardan %97,9’u ilaçlardan memnun olduklarını beyan etmişlerdir (yani herhangi bir yan tesiri görülmemiştir). (ZP.2.98.90)
2) Prof.Dr.C.P.Siegers ve ekibi Lübeck te idrar yolları enfeksiyonu olan 12 hasta üzerinde tedavi denemesi yapmışlardır ve hastaların iyileştiğini beyan etmişlerdir. (ZP.2.00.93)

Tesir şekli: Dezenfekte edici, antiseptik, damarları büzücü, tonik (vücu¬du kuvvetlendirici), üşüme rahatsızlıklarını ortadan kaldırıcı, tahrişi önle¬yici ve idrar söktürücüdür.

Kullanılması: 
a) Araştırmalara göre başta idrar yolları enfeksiyonu ve mesane ilti-haplanmasına karşı kullanılır.
b) Komisyon E’nin 15.06.1994 tarih ve 109 sayılı Monografi bildirisine göre başta idrar yolları iltihaplanmasına karşı kullanılır.
c) Homeopati’de mesane ve böbrek iltihapları, böbrek taşları, sık sık idrar yapma, idrar yollarının yanması ve idrarın çamursu ve sümüksü bir hal alması, üşütme sonrası idrar yolları rahatsızlıkları ve gece ya-tağı ıslatmaya karşı kullanılır.
d) Halk arasında idrar yolları iltihaplanması, böbrek ve mesane üşütme¬si, iltihapları ve taşları, gece yatağı ıslatma ve mesane kanamasına karşı kullanılır. 

Çayı: Ayı üzümü yaprağının çok yüksek oranda Tanin içermesi nedeni ile kesinlikle kaynatılmaması gerekir. Çünkü aşrı Tanin bulantı ve kusmaya neden olabilir. İki kahve kaşığı Ayı üzümü yaprağı demliğe konur ve üze-rine 300-500 ml kaynar su ilave edilerek 4-6 dk demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir. 

Çay Harmanları

Gökçek Mesane ve böbrek çayı (idrar yolları enfeksiyonuna karşı);
>20 gr Huş yaprağı
>20 gr Atkuyruğu otu
>20 gr Ayrık kökü
>20 gr Ayı üzümü yaprağı
>10 gr Orta sifon yaprağı
>10 gr Peru çayı

Gökçek Mesane ve böbrek çayı (mesane ve böbrek üşütmesine karşı);
>40 gr Ayı üzümü yaprağı
>20 gr Atkuyruğu otu
>15 gr Huş yaprağı
>15 gr Ayrık kökü
>5 gr Meyan kökü
>5 gr Mavi çiçek

Gökçek Mesane ve böbrek çayı (mesane ve böbrek üşütmesine karşı);
>40 gr Ayı üzümü yaprağı
>20 gr Kayışkıran kökü
>15 gr Orta sifon yaprağı
>15 gr Ayrık kökü
>5 gr Nane yaprağı
>5 gr Isırgan kökü

Gökçek Mesane ve böbrek çayı (mesane ve böbrek üşütmesine karşı);
>40 gr Ayı üzümü yaprağı
>20 gr Ortosifon yaprağı
>15 gr Ayrık kökü 
>15 gr Altın başak otu
>5 gr Mavi çiçek
>5 gr Nane yaprağı

Gökçek Mesane ve böbrek çayı (mesane ve böbrek üşütmesine karşı);
>40 gr Ayı üzümü yaprağı
>20 gr Huş yaprağı
>20 gr Ayrık otu kökü
>10 gr Isırgan kökü
>10 gr Ardıç kozalağı
>5 gr Nane yaprağı

Prof.Schilcher’ye göre mesane ve böbrek çayı (mesane ve böbrek üşütmesi, taş ve kumlarına karşı);
>30 gr Orta sifon yaprağı
>30 gr A.Sumak kökü kabuğu
>20 gr Altın başak otu
>15 gr Kayışkıran kökü
>5 gr turunç kabuğu

Prof.Schilcher’ye göre mesane ve böbrek çayı (mesane ve böbrek üşütmesi ve de idrar yolları enfeksiyonuna karşı);
>30 gr Ayı üzümü yaprağı
>25 gr Altın başak otu
>20 gr Ortosifon yaprağı
>20 gr Huş yaprağı
>5 gr Nane yaprağı

Avusturya Kodeksine göre mesane ve böbrek çayı (idrar yolları dezenfekte edici ve mesane iltihaplanmasına karşı);
>35 gr Ayı üzümü yaprağı
>35 gr Kasık otu
>30 gr Huş yaprağı

İsviçre Kodeksine göre mesane ve böbrek çayı (idrar yolları dezenfekte edici ve mesane iltihaplanmasına karşı);
>45 gr Ayı üzümü yaprağı
>30 gr Meyan kökü
>25 gr Huş yaprağı

Gökçek Mesane ve böbrek çayı (mesane dezenfeksiyonuna karşı ve kramp çözücü);
>35 gr Ayı üzümü yaprağı
>25 gr Meyan kökü
>15 gr Ayrık kökü
>15 gr Huş yaprağı
>15 gr Ardıç kozalağı

Açıklama: Ayı üzümü yaprağındaki fenol glikozit türevleri; Arbutin ve Metilarbutin vücutta hiçbir değişikliğe uğramadan gelir ve burada şayet idrar alkollü ise Hidrokinon ve glikoza ayrılarak antiseptik etki yapar. Şayet mesanedeki idrarın pH değeri asitli yönde ise Arbutin ve metil Arbutin hiçbir değişikliğe uğramadan idrar yollarından dışarı atılır. Bu nedenle Ayı üzümü yaprağındaki ilaçları almadan önce idrarın alkalik ol-ma¬sı için sodyum bikarbonat (Na2(CO3)2) alınır veya hayvansal gıdalar (et, yumurta, peynir) yenmemelidir. Hayvansal besinler idrarı asitli ya-parken, sebze yemekleri idrarı alkalik yapar. 

Homeopati’de: Taze Ayı üzümü yapraklarından 20 gr ince kıyılaraktan bir şişeye konur ve üzerine 80 ml %70’lik alkol ilave edilirken 4-6 güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilir. İki günde bir çalkalanır. Bu süre so-nunda şişedeki madde süzülerek Homeopati’de <<Uva ursi>> ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-5 defa 10-15 damla, 4-6 hafta süreyle alınır. 

Hastalığın belirtileri (semptom): 
1) İdrar sümüksü ve yapışkansa,
2) İdrar kanlı iltihaplı ise,
3) İdrar yaparken yanma hissedilirse
4) İdrar yaparken mesanede kramp olursa
5) Sıcakta iltihaplar azar ise
6) Kişi gürültüye karşı aşırı duyarlı ise
7) Akut ve kronik idrar yolları üşütmesi
Bu gibi hallerde Ayı üzümü yaprak tentürü gerekir.

Yan tesirleri: Ayı üzümü yaprağı içerdiği Hidrokinon ve Tanin nedeniyle bir haftadan fazla kullanılmamalıdır. Şayet gerekli ise o zaman doktor gözetiminde almak gerekir. Aksi halde karaciğer, mide ve böbrekleri tahriş edebilir. 

Koca yemiş, Erdbeerbaum, Arbutus unedo L. 
Hoca yemişi

Koca yemiş ağacı çoğu kez Ayı üzümü fundası ile çoğu kez karıştırıl¬mıştır. Koca yemiş ağacı Akdeniz ülkelerinde, Türkiye’de ise Ege ve Akdeniz bölgesinde yetişen bir bitkidir. Bu ağacın boyu 3-6m arasın¬dadır. Çiçekleri pembemsi renktedir. Meyveleri 1-2cm çapında kırmızı renkli, üzeri çilek gibi pürtüklü olduğundan çilek ağacı diye de anılır. Yaprakları oval, 2-3cm eninde 4-6cm uzunluğunda ve yapraklarını dök¬meyerek sürekli yeşil olarak kalır. Yapraklarının Arbutin, Tanin ve Flavonitleri içerir. Fakat üzerinde yeterince araştırma yapılmamıştır. Meyveleri yenir fakat fazlası kabız yapabilir. Yaprakları haşlanarak çayı yapılır ve içilir. Yapraklarından elde edilen çay idrar yolları, mesane üşüt¬me ve iltihaplarına karşı kullanılır.