Çarkıfelek otu, Passiflora, Passiflora incarnata L.

ÇARKIFELEK

Sarmaşık | 6-12m | 6-10 Aylar | Ca,Ho,Na | Yaprak,Otu,Çiçek ve Meyvesi

Çarkıfelek otu, Passiflora, Passiflora incarnata L. 
Çarkıfelek çiçeği
Fırıldak otu
Saat çiçeği
Et renkli Çarkıfelek otu
Şifalı Çarkıfelek otu

Familyası: Çarkıfelekgillerden, Passionsblumen, Passifloraceae

Drugları: Çarkıfelek otu; Passiflorae herba
Çarkıfelek otunun genellikler yaprak ve çiçekleri, nadiren de meyveleri ve de çok nadiren sapları çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır. 

Giriş: Çarkıfelek otu Çarkıfelekgilerden olup bu gruba takriben 400 bitki dahildir ve bunlardan sadece Şifalı Çarkıfelek otunun (Passiflora incarnata) çay, tentür ve natürel ilaçları yapılır. Meyveli Çarkıfelek otu¬nun (Passiflora edulis) ise sadece meyvelerini yemek için yetiştirilir. Mor Çarkıfelek otu (Passiflora caerulea) ise genellikle süs bitkisi olarak yetiş-tirilir, çünkü ılıman ve soğuk iklime daha çok uyum sağlar. Latince Passio; acı çekme, İncarnata; et rengi, Caerulea; mavi ve Edulis; yenile¬bilir anlamlarına gelir. Türkçe’de Çarkıfelek denmesinin nedeni ise bitki¬nin taç yapraklarının çarkın görünümünü andırmasıdır. Çarkıfelek otu Kızılderililer tarafından uyku rahatsızlıklarına karşı kullanılmıştır. Günü¬müz¬de yapılan araştırmalarla bu etkisi belgelenmiştir. Vatanı Orta ve Güney Amerika olan Şifalı Çarkıfelek otu günümüzde tropik ve subtropik bölgelerde oldukça çok yetiştirilmektedir. Bunun haricinde Doğu Hindis¬tan’da başka türleri de yetişmektedir. 

Botanik: Çarkıfelek otu 6-12 m boyunda, çok yıllık, meyveli bir sar¬maşık olup yer yer çatallaşır ve çevresindeki ağaç veya duvara sarılarak yükselir. Bu türün yaprakları genellikle üç loplu, loplar oldukça derin, kenarları hafif dişli, yeşil renkli, değişken sıra ile gövdeye dizili, her lopun ortasında derin damarlar, ondan yanlara yayılan yan damarları vardır. Yaprakları 7-15 cm eninde, 6-12 cm uzunluğunda, saplı ve üst yü¬zeyi hafif tüylüdür. Yaprak saplarının dibinden çıkan 10-20 cm uzunluğundaki helizonları (spiral şeklinde) ile çevresindeki ağaçlara, çalı, çit, duvar, ev v.b nesneye sarılarak tırmanır. Çiçekleri çark şeklinde 4-8 cm çapında leylaki, lavanta, eflatun, mor veya et renkli, olabilir ve bu taç yapraklar diğer bitkilerden farklı olarak iplik şeklinde, başlangıç kısmı beyaz, büyük bir kısmı ise leylakidir. Taç yaprakların takriben 72 adet olduğu tespit edilmiştir. Göbekte beşli bir döllenme tozluğu ve onun üzerinde üstü grimsi renkli iğneleri vardır. Kupa yaprakları dil şeklinde olup üst kısmı leylaki krem renkli 5 alt 5 üst olmak üzere toplam 10 adettir. Şayet iklim uygun olursa meyvesi de olur ve bu meyveleri yenir, fakat ilaç yapılmaz. Çarkıfeleğin fotoğrafını çekmek için birçok Ünv. Botanik bahçesine gittiysem de bulamadım ve tohumlarını kendim sak¬sıya ekerek yetiştirdim ve sonra da botanik bahçeye verdim.

Yetiştirilmesi: Almanya’da kışın sera veya çiçek evlerine alınmakta, yazın bahçelere konulmaktadır. Akdeniz ülkelerinde de problemsiz dışa-rıda da yetiştirilmektedir. Türkiye’nin Akdeniz ve Ege bölgelerinde kışın dışarıda kalabilirse de her şeye rağmen içeri almakta fayda vardır. Çar-kıfelek balkon, bahçe, ve tarlalar ekilir veya evleri süslemek için süs bit-kisi olarak yetiştirilir. 

Hasat zamanı: Mayıs’tan Ekim’e kadar yaprak, sürgün ve çiçekleri top-lanır, kurutularak kaldırılır. Şayet tentürü yapılacak ise taze olarak işlenir. Meyveleri yenir veya kompostosu yapılır. Maalesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satıl¬ması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi: Çarkıfelek otunun (yaprak, çiçek ve sürgünleri) bileşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Flavonit türevleri %0,4-3 arasında olup bitkinin yetiştiği toprak, iklim ve yere göre bu oran değişebilir. En önemlileri; İzoviteksin-2-O-glikosit, Schaftosid, İzoorientiin-2-O-glikosit, Vicenin-2 ve ayrıca az miktarda İzoviteksin, İzoorientin, Apigenin, Luteolin, Orientin, Quercetin, Rutin, Kampferol ve Surertisin içerir. (Marburg Philipps Üniversitesi ZP.2.95.90)
b) Eterik yağ türevleri; Limonen, Pinen ve Cumen
c) Sabit yağlar; Oleik asit, Linol asit, Linolen asit ve Palmitin asit 
d) Ayrıca Polisakkaritler, şeker, vitaminler ve mineraller 
I) Eski araştırmalarda alkaloit türevleri içerdiği iddia edilmiştir fakat İsviçre’nin Zürih kentindeki Department Pharmazie isimli farmakoloji firmasının 30 yılı aşkın süreyle Çarkıfelek otu üzerine yaptığı araştır-malarda Alkaloit türevlerinden; Harman, Harmil, HArmolve Harmolin içermediği tespit edilmiştir. (Koch ve Steinegger 1980)
II) Bileşiminde Saponin olduğu yolundaki iddialarında doğru olmadığı aslında Saponin denen maddenin İzovitexin-2-0-glikosit olduğu anlaşılmıştır. 
III) Bileşiminde yüksek oranda Maltol olduğu görüşünün de doğru olmadığı ve henüz bilinmeyen bir eterik yağ türevinin bitkinin kaynar su ile haşlanması sonucu Maltola dönüştüğü ve bunun ancak %0,005 oranında olduğu tespit edilmiştir. 

Araştırmalar: İlk klinik araştırma Lindsay ve Phares tarafından 1875’te yapılmış ve onu J.W.Covert, Prindle, Buchanan, W.S.Gibson (1892) G.W.Wınterburn (1886), LECLERC ve ANSHUTZ (1912) sonra da diğer¬leri takip etmiştir. 
1) Bayer ve ekibi 1991’de uykuya dalamama, uyuyamama gibi uyku rahatsızlıkları olan 1377 hasta üzerinde Alıç yaprak ve çiçeği ile Çarkıfelek otu ekstresinden elde edilen hap ve damlalarla tedavi denemesi yapılmıştır. Bu tedavi denemesinde hastalardan %60-70’inin iyileştiği tespit edilmiştir. (TP.183) 
2) W.Becker ve ekibi 1986’da dalamama ve uyuyamama gibi uyku rahatsızlıkları olan 22 hasta üzerinde tedavi denemeleri yapmışlar ve hastaların iyileştiği görülmüştür. (ZP:5.94.264)
3) Speroni ve Minghetti 1968’de fareler üzerinde Çarkıfelek otu ekstresi ile yaptıkları tedavi denemesinde farelerin uyku süresinin uzadığını tespit etmişlerdir. (R.P.90)

Tesir şekli: teskin edici, uyku verici, korkuları yok edici, krampları çözücü, tansiyon düşürücü, kalp ve sinir sistemini kuvvetlendiricidir. 

Kullanılması: 
a) Araştırmalara göre Çarkıfelek otu veya ekstresi başta uykuya dala-mama ve uyuyamama gibi uyku rahatsızlıklarına karşı kullanılır. 
b) Komisyon E’nin 223 nolu 30/11/1985 tarihli ve 50 nolu 13/03/1990 tarihli monografi bildirilerine göre Çarkıfelek otu başta sinirsel iç huzursuzluğa karşı kullanılır. 
c) Homeopati’de Çarkıfelek tentürü başta uyuyamama, kramplar, boğ-maca, astım, sara, nevralji, iç huzursuzluk ve siyatik’e karşı kullanılır. Kronik alkoliklere ve morfin kullanan bağımlıları iyileştirdiği iddia edilmektedir. 
d) Halk arasında; uyuyamama, sinirlilik, depresyon, iç huzursuzluk, nevralji, histeri, korku, sinirsel mide ve bağırsak rahatsızlıkları, hafif kalp rahatsızlıkları, yüksek tansiyon ve astıma karşı kullanılır. 

Çayı: Kurutulmuş veya taze Çarkıfelek otundan 3-5 gr demliğe konur ve üzerine 300-500 ml kaynar su ilave edilir. 5-10 dakika demlenmeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir. 

Çay Harmanları;

Gökçek Uyku çayı (erkekler için);
>30 gr Oğul otu
>30 gr Çarkıfelek otu
>20 gr Kedi otu kökü
>20 gr Lavanta çiçeği

Gökçek Uyku çayı (kadınlar için);
>30 gr Şerbetçi kozalağı
>30 gr Çarkıfelek otu
>20 gr Kedi otu kökü
>20 gr Lavanta çiçeği

Gökçek Uyku çayı 
>30 gr Çarkıfelek otu
>30 gr Oğul otu
>20 gr Nane yaprağı
>20 gr Kedi otu kökü

Gökçek Sinirsel kalp çayı
>30 gr Alıççiçeği ve yaprağı
>30 gr Oğul otu
>20 gr Çarkıfelek otu
>20 gr Lavanta çiçeği

Gökçek Depresyon çayı;
>30 gr Kılıç otu
>30 gr Oğul otu
>20 gr Lavanta çiçeği
>20 gr Çarkıfelek otu

Gökçek Sinirsel mide ve bağırsak çayı;
>30 gr Kaz otu
>30 gr Çarkıfelek otu
>20 gr Kimyon tohumu
>20 gr Oğul otu

Gökçek Teskin edici çay;
(sinirsel heyecanlanma ve depresyona karşı)
>40 gr Kılıç otu
>20 gr Oğul otu
>20 gr Çarkıfelek otu
>10 gr Lavanta çiçeği
>10 gr Turunç çiçeği

Gökçek Kalp anjisine karşı çay;
>30 gr Alıç çiçeği ve yaprağı
>20 gr Çarkıfelek otu
>20 gr Oğul otu
>20 gr Kılıç otu
>10 gr Arnika çiçeği

Gökçek Sinir ve uyku çayı; (uyuyamama ve sinirsel kalp rah.)
>40 gr Alıç yaprak ve çiçeği
>30 gr Çarkıfelek otu
>10 gr Oğul otu yaprağı
>10 gr Turunç çiçeği
>10 gr Lavanta çiçeği

Homeopati’de: Çarkıfeleğin yaprak, çiçek ve taze sürgünlerinden 20 gr ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine %70’lik 80 ml alkol ilave edilir. Güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilir ve arada bir çalkalanır.
Takriben 4-6 hafta sonra nesne süzülerek Homeopati’de <<Passiflora incarnata>> ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-4 defa 10-15 damla 4-6 hafta süreyle alınır. 

Hastalığın belirtileri (semptom): 
1) Uykuya dalamama ve uyuyamama gibi uyku rahatsızlıkları
2) Uyuy7amayan bebekler ve huzursuz çocuklar
3) Çocuklarda büyük iç huzursuzluk ve yetişkinlerde alkol ve uyuşturucu alışkanlığı varsa
4) Sinirsel zafiyet, nevralji, kalp anjisi (nefes darlığı ve göğüs sıkışması ile ortaya çıkan nöbet hali) ve siyatik varsa
5) Kramplar; şayet sara nöbeti geçiriyorsa kullanılır.

Ekstresi: Kurutulmuş 14 gr Çarkıfelek otu (yaprak, çiçek ve sürgünleri) 5 litre %40 Metanol (Metil Alkol) ve %60 damıtılmış sudan oluşan karı-şımın içine konur ve ekstraksiyonu yapılır. Bu ekstraksiyon sonucu elde edilen ekstre aynı tentürü gibi kullanılır. 

Yan tesirleri: Bilinen bir yan tesiri yoktur. 

Sarmaşık | 10-20m | 5-10 Aylar | Meyvesi

B) Meyveli Çarkıfelek otu, Fruchtige Rassiousblume, Passiflora adulis
Marakuya

Familyası: Çarkıfelekgillerden, Passionsblumengewâchse, Passifloraceae

Drugları: Çarkıfelek meyvesi; Passiflorae fructus
Meyveli Çarkıfelek otunun sadece meyveleri taze olarak yenir, pata, komposto veya yoğurdu yapılır.

Botanik: Çarkıfelek sarmaşığından takriben 50 türünün meyvesi yenir, bunların arasında Şifalı Çarkıfelek otunun da yenir. Fakat çok aromalı ve iri meyveler genellikle meyveli Çarkıfelek otundan; Passiflora edulis elde edilir. 
a) Ala Çarkıfelek otu; P. Edulis. Var edulis Sims kan kırmızısı veya kır¬mı-zımsı kahve renkli erik büyüklüğünde, yumurta şeklinde, yüzeyi parlak ve içi çekirdek doludur. 
b) Sarı Çarkıfelek otu; P.edulis var.flavicorpa DEGENER, meyvesi yu-murta büyüklüğünde yüzeyi parlak, sarımsı renkte, içi çekirdek dolu ve yumurta şeklindedir. Yaprakları genellikle bütün, nadiren kenar-larında iki küçük lop bulunur. Oval şekildeki yaprakların kenarları hafif dişli, ortada ana damarları vardır, saplı, sapların dibinde tutul¬mak için spiral şeklinde helizonları vardır. 
Ala Çarkıfelek otu genellikle tropik ve subtropik ülkelerin yüksek dağla-rında yabani olarak yetişir. Bu tür Almanya gibi soğuk ülkelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Ben bu bitkiyi kendi evimde yetiştirerek fotoğraf¬larını çektim. Meyveli Çarkıfelek otu Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Marmara bölgesinde problemsiz yetişirken diğer bölgelerde kış aylarında evlere veya seralara alınır. 

Birleşimi: Meyvelerinin birleşiminde %2-4 oranında Sitrik asit (Limon asidi), az miktarda C-vitamini, 260 ‘ın üzerinde Aroma maddesi ve nişasta içerir. 

Kullanılması: Meyveleri taze olarak yendiği gibi pasta, komposto ve meyveli yoğurt yapımında kullanılır.

Sarmaşık | 5-10m | 5-10 Aylar | Çok hafif zehirli

C) Mavi Çarkıfelek otu, Himmelsblaue Passionsblume, Passiflora caerulea

Familyası: Çarkıfelekgillerden, Passionsblumengewâchse, Passifloraceae

Botanik: Vatanı Brezilya olan Mavi Çarkıfelek otu, günümüzde dünyanın hemen her yerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Bu kadar çok yaygın olmasının nedeni diğer türlere göre soğuğa karşı daha dayanıklı olma-sındandır. Yaprakları 5-7 loplu, lopları oldukça derin ve adeta parmak şeklinde (Şifalı Çarkıfelek otu üç loplu ve Meyveli Çarkıfelek otu lop¬suz-dur) kenarları düz ve hemen her lop oval şekildedir. Çiçekleri diğer-lerinden farklı olarak ipliğimsi, taç yaprakları mavi, açık mavi veya mor renkte, döllenme tozlukları sarı, topuzu sarıdır. Kupa yaprakları yeşilimsi beyaz veya yeşilimsi gri renktedir.

Birleşimi: Yapraklarının Siyan hidrik asit türevleri (6 mg/100 gr) içerdiği iddia edilmektedir. 

Yan tesirleri: Bu türün kullanılması mahzurludur. Şayet bulmak mümkün olursa Şifalı Çarkıfelek otunun tohumları bulunarak yetiştirilmelidir.