Kişniş, Koriander, Coriandrum sativum

KİŞNİŞ

1-2 Yıllık | 0,3-0,8m | 6-7 Aylar | Ça,Na,Ar | Tohumu ve Eterikyağı
Kişniş, Koriander, Coriandrum sativum L.

Familyası: Maydanozgillerden, Doldengeweaechse, Apiaceae

Drugları: Kişiniş tohumu (meyvesi): coriandri fructus
Kişniş yağı (eteryağı): coriandri aetheroleum
Kişiniş tohumu çay, baharat ve natürel ilaç yapımında ve kişiniş to-humundan elde edilen eter yağı aroma tedavisinde ve de baharat olarak kullanılır. 

Giriş: Kişniş maydanozgillerin bir alt grubu olan coriandrealardan olup, bu grupta sadece iki tür mevcuttur. Bunlar yabani ve kültür kişnişi diye ikiye ayrılır. Kültür kişniş Türkiye’de ve Avrupa’da yetişen Coriandrum sativum en çok bilinen ve kullanılandır. Bu tür Kişniş Türk Kişnişi ve Rus Kişnişi olarak ikiye ayrılır. Bu türden Rus kişinişi küçük tohumlu: coriandrum sativum var. microcarpum ve Türk kişnişi: coriandrum sativum var. macrocarpum (var. vulgare) diye anılır. Kişnişin MÖ: 1500 yüzyılında Mısırlılar tarafından kullanıldığı ve yine M.Ö 2. yüzyılda Çinliler tarafından kullanıldığı belgelenmektedir. 
Vatanının Doğu Akdeniz ülkeleri:Mısır, Suriye, Filistin ve Türkiye olduğu ve buradan Avrupa’nın batısından Çin’in doğusuna kadar yayıldığıdır. Günümüzde başta Türkiye, Fas, Japonya, ABD, Hindistan, Çin, Arjantin, Macaristan ve Balkan ülkelerinde yetiştirilir. 

Botanik: Kişniş 30-80 cm boyunda genellikle bir yıllık bir bitkidir, fakat iki yıllık olan alt türleride mevcuttur. Kökleri iğ şeklinde, bitkinin tamamı kendine has bir kokuya sahiptir ve bu kokuda tahtakurusunun pis kokusuna benzer. Alt yaprakları uzun saplı, üç parça, kenarları kertikli ve parçalar kalp şeklindedir. Orta ve üstteki yapraklar gövdeye otur¬muştur ve ortadaki yapraklar önce üç sonra tekrar üçe ayrılırken, en üsteki yapraklar iplik gibi incedir. Çiçeklerinden 10-20 tanesi topluca bir arada şemsiyecik oluşturur ve kenardaki çiçeklerin ters yumurta şeklinde beyaz veya pembe renkte, her bir çiçek 3-5 taç yaprağa sahiptir ve ortada taç yaprağı olmayan çiçekler pembe renklidir. Şemsiyecikler uzun bir sapla kendisi gibi 3-5 adet şemsiyeciğin bir araya gelmesi ile geriden şemsiye şeklinde çiçek demetleri oluşturur. Meyveleri sarımsı esmer, kahverengi fakat genellikle pastkahvererengimsi renkte, küre şeklinde, üzerinde 8-10 adet yay şeklinde çıkıntılar vardır ve yayalar boydan boya uzanır. Dış kabuğun içinde iki ayrı parça karşılıklı bulunur ve Rus kişnişi 1,5-3 mm ve Türk kişnişi 3-5 mm çapındadır. 

Yetiştirilmesi: Türkiye’nin Konya, Burdur, Isparta yörelerinde yaygın olarak yetiştirilir. 
Hasat zamanı: Meyveleri farklı zamanlarda yani Ağustos’tan Eylül’e kadar olgunlaştığından, önce olgunlaşanlar toplanır, sonra beli bir süre sonra tekrar olgunlaşan meyveleri toplanır ve hasat böyle devam eder. Şayet olgunlaşan meyvelerin yanında olgunlaşmamış meyvelerde top-lanırsa daha sonra iyice kurutulsa da kötü bir koku yayar. 

Birleşimi: Meyvelerinin (tohumlarının) birleşimindeki önemli maddeler şöyledir; 
a) Eter yağı türevleri %0.4-1 arasında olup sıcak ülkelerde yetişen Kişnişin eter yağı az; Hindistan’da %0.1-0.2’dir. Soğuk ülkelerde ise bu oran yüksektir. Mesela Norveç’te %1.4-1.7 ve Türkiye’de %0.5-1 gibi çok değişkenlik gösterir. Eter yağının %60-70 S-(+)-Linalool (D-(+)-Linalool) ve az miktarda Geraniol, Borneol, p-Cymel, Kimonen, Campfer, Cineol, α-Pinen ve 8-Terpinen içerir.
b) Sabit yağlar %13-20 arasında olup %40 Petroselinasit, %35 Oleikasit ve %15 Linolenasit en önemlileridir.
c) Ayrıca %15 Protein, Karbonhidratlar, az miktarda Flavoniter, Carbonikasitler ve Tanen içerir.
d) Bitkinin yaprak, çiçek, sap, kök ve olgunlaşmamış meyvelerinde kötü kokuya neden olan Aldehidler;Decanal, Tridecen-(2)-al, Nonanal, Transdecen-2-al ve Trans-Dodecen-2-al içerir. Olgunlaşmış Kişniş meyvesinde(tohumunda) Aldehid türevleri bulunmaz. Bu nedenlede kötü değil güzel kokarlar. 

Tesir şekli; Gaz söktürücü, kramp çözücü, ishali önleyici, iştah açıcı, hafif terletici, mideyi kuvvetlendirici ve hazmettiricidir.

Araştırmalar; ABD’nin New York şehrinde iki bilim adamı Prof. Dr. Med. Omura ve Dr. Klinghardt taze kişnişin salata şeklinde yenmesi halinde dişlerdeki zehirli dolgu maddesi civanın sebep olduğu hücre zehirlen¬mesini önlediği tespit etmişlerdir. (Nhk.01.00.44)

Kulanılması; 
a) Üniversite kliniklerinde insanlar üzerinde tedavi denemekleri ve araştırmalar yapılmıştır ve buna göre taze kişniş dişlerdeki amal¬gamın içerdiği civa zehirlenmesine karşı etkilidir. Fakat bu araştırma yeterlimidir?
b) Komisyon E’nin 18.09.1986 tarihli ve 173 nolu monografi bildirisine göre kişniş tohumunun sindirim zafiyeti ve iştahsızlığa karşı kul-lanılabileceği beyan edilmiştir. 
c) Aroma tedavisinde kişniş yağı başta şişkinlik, hazımsızlık, kramplar ve iştahsızlığa karşı kullanılır. 
d) Halk arasında kişniş şişkinlik (gaz), hazımsızlık ve kramp başta ol¬mak üzere mide-bağırsak rahatsızlıklarına karşı kullanılır. Bu rahatsızlıklara karşı kişniş;kimyon, anason, rezene ve kakule gibi bitki tohumları ile birlikte kullanılır ise daha etkili olur. 

Çay; İki tatlı kaşığı kişniş (kişniş tohumu sade kişniş diye anılır) hafif ezilerek demliğe konur ve üzerine 300-500 ml kaynar su ilave edilerek 5-10 dakika demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları;

Gökçek Şişkinlik çayı;
>20 gr Kimyon tohumu
>20 gr Kişniş tohumu
>20 gr Papatya çiçeği
>20 gr Oğul otu
>10 gr Nane yaprağı
>10 gr Rezene tohumu

Gökçek Şişkinlik çayı;
>20 gr Melek otu kökü
>20 gr Anason tohumu 
>20 gr Kimyon tohumu 
>20 gr Rezene tohumu 
>20 gr Kişniş tohumu 

Gökçek Mide-Bağırsak çayı(şişkinlik ve hazımsızlık);
>40 gr Kişniş tohumu 
>30 gr Rezene tohumu
>20 gr Kimyon tohumu
>10 gr Oğul otu yaprağı

Gökçek Mide ve Bağırsak çayı (şişkinlik, tıkanma ve sinirsel mide ağrısı)
>30 gr Anason tohumu
>30 gr Rezene tohumu
>15 gr Kişniş tohumu
>15 gr Kimyon tohumu
>10 gr Ebe gömeci çiçeği

Baharat; Kişniş tohumu ekmek, pasta, sebzeli ve etli yemeklere baharat olarak kullanılır.

Ekstresi; Kişniş tohumu Etal ilşe Ekstraksiyonu yapılarak Hülasası (eks-tresi) elde edilir. Bu ekstre sade olarak aynı Eter yağı gibi kullanıl¬dığı gibi Natürel ilaç yapımında da kullanılır.

Ar; Kişniş tohumu su buharı ile damıtılarak(destilasyon) Eter yağı elde edilir ve bu Eter yağı yukarıdaki rahatsızlıklara karşı kullanılır. Yemeklere 2-3 damla damlatılır veya 1-2 damla şekerle veya bir parça ekmekle alınır. 
İki formül içinde geçerli uygulama;Tüm malzemeler karıştırılır. Bu yağdan 3-5 damla karın üzerine damlatılarak, çocuk ve bebeklerin şiş-kinlik, karın ağrısı ve hazımsızlık gibi rahatsızlıklarında ovalama şeklinde uygulanır.

Yan tesirleri; Bilinen bir yan tesiri yoktur.fakat Eter yağının çok sert olması nedeniyle dikkatli kullanılmalıdır.