Bir Yıllık | 0,2-5m | 5-9 Aylar | Ça,Ho,Na | Otu, Kökü
Leylekotu, Storchschnabel, Geranium robertianum L.
Turnagagası
Leylekgagası
Pis kokulu leylek otu
Familyası: Leylekgagasıgillerden, Storchschnabelgewaechse, Geraniaceae
Drugları: Leylek otu: Geranii robertiani herba
Leylek ot kökü: Geranii robertiani radiç
Leylek otunun tamamı kullanılsa da genellikle otu çay, tentür, natürel ilaç yapımında ve haricen sargısı kullanılır.
Giriş: Leylekgagasıgillerin iki önemli alt grubu vardır, bunlar leylek¬otugiller (geranium) ve ıtırotugiller (pelargonium) bu iki alt türün toplam 280 türü mevcuttur. Bizi ilgilendiren şifalı ıtır ve büyük ıtır bu iki bitki ıtır başlığında incelenmiştir. Burada ise leylekotugillerden üç önemli türe kısaca değineceğiz. Leylek otu, turnagagası, veya pis kokulu leylek otu: geranium robertanium, benekli leylek otu: g. makulatum ve kan leylek otu: g. sanguineumu sayabiliriz.
Botanik: Leylek otu genellikle bir yıllık, nadiren iki yıllık, 20-50 cm bo¬yun-da, yükselirken çatallaşan, narin bir bitkidir. Yaprakları üç parça, her parça 3-7 loptan oluşur, kenarları kertikli, koyu yeşil renkli ve uzun saplıdır. Taze sürgünleri yeşil, eskileri kahverengimsi kırmızı renkte ve boğumlar oldukça hassastır. Çiçek sapı oldukça uzun olup yaparak dip-lerinden çıkar ve genellikle her sapta bir çift çiçek bulunur. Çiçekleri beş adet yumurta şeklinde, pembemsi kızıl renkli, üzeri beyaz çizgili renkler-den meydana gelen taç yaprakları 4-6 mm büyüklüğündeki taç yaprak-lardan oluşur. Göbekte esmerimsi kırmızı demet şeklinde küçük döllen¬me tozlukları bulunur. Tohumları önce leylekgagasını andıran sonra sivri uçların düşmesi ile ortaya çıkan oval şekildeki meyvelerinin içinde bulunur.
Yetiştirilmesi: Tohumları sonbaharda toplanır, Martta saksı veya sera¬la-ra ekilir ve fideleri Nisandan humuslu, gölgelik veya yarı gölgelik olan bahçe, tarla veya ormanlara ekilir. Tohumları Nisanda direkt olarak ala¬na ekilir.
Hasat zamanı: Leylek otu genellikle Mayıstan Ekime kadar toplanarak kaldırılır. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneşte kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlarda açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.
Birleşimi: Leylek otunun birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Tanin türevleri %5-15 oranında olup en önemli alt türevleri; Geraniin, Izogeranii, Elagitannin ve Gallusasitler içerir.
b) Flavonlar; Rutosid, Quercitrin, Nicotiflorin, Hyerosit ve Izoquercitrini sayabiliriz.
c) Organikasitler; Malikasit (elma asidi), Sitrikasit (Limon asidi) içerir.
d) Ayrıca C-vitamini, Eter yağı türevleri ve acı maddeler içerir.
Tesir şekli: Damarları daraltıcı, kanamaları kesici, iltihapları önleyici ve yaraları iyileştirici özelliklere sahiptir.
Araştırmalar: Virüslere (enfeksiyona neden olan) karşı yapılan deney-lerde istenilen netice elde edilememiştir ve ayrıca da yeterince araştırma yapılamamıştır.
Kullanılması: Halk arasında eskiden başta; ekzema, ishal, iç kanama¬lar, bağırsak iltihapları, bademciklerin ve lenf bezlerinin şişmesine karşı kullanılmıştır. Haricense yaraların üstüne haşlanarak veya taze olarak sarılmıştır.
Çayı: İki kahve kaşığı Leylek otu (kurutulup ince kıyılmış) demliğe konur ve üzerine 300-400 ml kaynar su ilave edilir. 5-10 dk demlenmeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir.
Yan tesirleri: Bilinen bir yan tesiri yoktur.
B) Benekli Leylek otu, Yefleckte Storchschnabel, Geranium maculatum L.
Bu bitkide aynı yukarıdaki tür gibi kullanılır. fakat daha çok İngiltere ve ABDde tanınıp kullanılmaktadır.
C) Kan Leylek otu, Blutroter storchschnabel, Geranium ganguineum L.
Aynı Leylek otu gibi kullanılır. Sadece botanik olarak farklılık gösterir. Kan Leylek otu yukarıdaki iki türden farklı olarak şeker hastalığına karşı kullanılır. Bunu Kütahyalı bir tanıdığım denediğini ve şekerinin tam nor¬mal ayarına geldiğini söyledi (11/02/03). Çiçekleri kırmızımsı olduğun¬dan Kan Leylek otu diye anılır.
Yan tesirleri: Bilinen bir yan tesiri yoktur.