Navruz, Buntfarbieger Schuvertlilie, Iris versicolor

NARUZ

Çok Yıllık | 0,3-0,8m | 4-7 Aylar | Ho,Na | Kökü | Hafif Zehirli

Navruz, Buntfarbieger Schuvertlilie, Iris versicolor
Renkli navruz 
Renkli süzen
Amerika navruzu

Familyası: Süzengillerden, Schwertliliengewâchse, Iridaceae

Drugları: Renkli süzen kökü; Iridis versicolor rheizema
Renkli süzen kökleri Homeopati’de tentür ve natürel ilaç yapımında kul-lanılır ve zehirli olması nedeni ile çayı içilmez.

Giriş: Navruzun bilinen 40.000 türü mevcuttur ve bunlardan 4 tür şifa maksadı için kullanılır. Renkli navruzun kullanılış maksadı, Türk navruzu, İtalyan navruzu ve Soluk navruza göre farklıdır. Bu nedenle renkli nav-ruzu ayrı diğerlerini ise birlikte incelemekte fayda vardır. Renkli navru¬zun tohumlarının yüzebilen bir kapsül içinde olması nedeni ile Sibirya’ dan Amerika’ya yüzerek geçmiş ve orada yayılmış olduğu iddia edilmek¬tedir. Renkli navruza benzer bir başka tür ise Sibirya navruzu¬dur. Iris gökkuşağı ve versicolor renkli anlamlarına gelir ve bitki Kızılde¬rililer tarafından kusturucu, müshil yapıcı ve soğuğa karşı kullanılmıştır.

Botanik: Navruz 30-80cm boyunda çok yıllık köklerinin yer atlından sü¬rü-nerek çevreye yayılması ile kümeler oluşturur. Kökleri ana kökler ve saçak köklerden meydana gelir. Ana kök uzunca bir but gibi olup dışı esmer, kahverengimsi, içi sarımsı beyaz renklidir. Gövdesi yuvarlak, di-key yeşil renkli ve çatallıdır. Yaprakları uzun ince bir kılıç veya süngü şeklinde, kenarları bütün ve yeşil renklidir. Çiçekleri taç yapraklarının yerini alan kupa yaprakları 3 adet oval beyaz yumurta şeklinde uç kısmı mor, sapa doğru önce beyazımsı sonra sarı renkli ve baştan uca doğru yayılan derin damarlarla yelpaze gibidir. Taç yaprakları 3 adet oval, mor renkli kenarları bütün üzeri çizgili damarlıdır ve ortada yaprak şeklini almış ve geri doğru yatmış 3 adet şerit şeklinde, leylaki mor renkte döl-lenme tozlukları bulunur. Meyveleri şişkin bir kapsül gibi 3 bölümlü içi tohum doludur. Olgunlaşan meyve kapsülleri suya düşerse suyla birlikte çok uzaklara giderek orda filizlenebilir.

Yetiştirilmesi: Kanada ve ABD’de yaygın olarak renkli navruz günü-müzde Batı Avrupa ülkeleri ve Japonya’da natürel ilaç veya tentür yapı¬mı için yetiştirilir. İklim olarak Türkiye bu bitkinin yetişmesi için ideal iklime sahiptir. 

Hasat zamanı: Kökleri Nisan Ağustos aylarında sökülerek çıkarılır, yıka-nır ve kurutulur. Şayet tentürü yapılacak ise taze olarak kullanılır.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeler yeterince incelenmemiştir. %0,025 Eterik yağı, Izopethalasit, Salizylasit, Iridin ve %8,7 Reçine içerdiği ve bununda en önemli alt türlerinin; Phytosterin, Myriceyl alkol ve Heptacosan içerir.

Tesir şekli: Safra arttırıcı, müshil yapıcı, idrar söktürücü, iltihapları ön¬le-yici ve salgıları arttırıcıdır.

Araştırmalar: günümüzdeki modern anlamdaki araştırmalar yapılma-mıştır. Yapılan araştırmalar 70 yıl önceki araştırmalardır. HALES’in yeni ilaçlar adlı kitabında kusma ve müshil ilacı olduğu, tükürük ve safrayı artırdığı bildirilmektedir. KITSCHEN 1852’de Kuzey Amerika Homeopatik dergisinde (North American Jurnal of Homeopathy) başta migren baş ağrısı ve nevraljiye iyi geldiği ifade edilmektedir. (LBH) 

Kullanılması: 
a) Renkli navruz kökü günümüzde özellikle Homeopatik terkiplerde baş-ta; migren, baş ağrısı, baş dönmesi, nevralji, siyatik, bulantı, kusma, akut ve kronik pankreas iltihaplanmasına karşı kullanılmaktadır. Bu demek değildir ki bu hastalıkları tamamen iyileştirir.
b) Halk arasında; (Kızılderililer tarafından) kusturmak için,müshil yapıcı ve idrar artırıcı olarak kullanılmıştır. 1820-1895 yılları arasında ABD ilaç kodeksine (Pharmacopoeia of the United states) ise bezeler ve karaciğere ilaç olarak kullanılmıştır. 

Çayı: Kurutulmuş renkli navruz kökünden 0,5-1 kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su konarak demlenir. 5-10 dakika demlenmeye bıraktıktan sonra süzülerek 1 günde çok az içilir. Navruz kökü hafif zehirli olması nedeni ile dikkatle kullanılmalı ve tarife uyul-malıdır.

Homeopati’de: Renkli navruz köklerinden 50g taze olarak ince ince kıyılır ve ya rendelenir, 1 şişeye konur ve üzerine 500ml %70’lik alkol ilave edilir. Işık geçirmeyen koyu renkli şişelerde muhafaza edilir ve 4-6 hafta sonra süzülerek homeopati’de <<Iris>> ve ya <<Iris versicolor>> isimi ile anılan tentür elde edilir bu tentürden günde 3-5 defa 10-15 damla 6-8 hafta süreyle alınır.

Hastalığın belirtiler (Semptom):
1) Sindirim sisteminde yanma hissi, 
2) Kusma, kusmuğun ipliğimsi sarkması 
3) Baş ağrısı, ekşimsi ve acı bir kusmukla birlikte
4) Siyatik, genellikle sol yanda
5) Dışkıdan sonra makat’ta yanma 
6) Ağızda ve dilde yanma
Bu gibi hallerde navruz tentürü gerekir.

Yan tesirleri: Tarife uyulur ise bilinen bir yan tesiri yoktur, fakat tarife uyulmaz ise zehirleyebilir. 

B) Türk Navruzu, Schwertlilie, Iris Germanica (Syn: Iris Anatolica)
Türk süzeni 
Mor süzen
Navruzlardan leylaki (Türk) Navruzu; Iris Germanica, Florens Navruzu; Iris Florentina ve Soluk navruz; Iris Hallida botanik olarak birbirlerine çok benzerler bu üç navruzu sadece çiçeklerinin renginden dolayı ayıra¬biliriz. Florens navruzu, Soluk navruz açık leylaki renkte ve Türk navruzu (leylaki) eflatun renktedirler. Yaprakları renkli navruza göre daha sert biraz kalınca kama, süngü ve ya kılıç şeklinde kenarları bütün, uca doğru sivrice ve ortadan çıkan gövdenin içi boştur. Çiçekleri açık ve ya koyu Leylaki(eflatun), (florens navruzunda beyaz soluk navruzda açık leylaki renkte) renkte üç adet taç yaprak geri doğru sarkık sap kısmına doğru sarımsı beyaz tüyler bulunur. Taç yapraklardan 3 ise kalkık olup adeta uçları birbirine değer ve içerdeki döllenme tozlukları dışardan görülme-yecek şekilde dışardan kapatılmış gibidir. Kökleri ana kök ve saçak köklerden oluşur. Ana kökler 10-15cm uzunluğunda, 3-4cm kalınlığında, içi sarımsı beyaz renkte, piyasada genellikle soyulmuş olarak bulunur. Iris germnica ismi bitkiye yanlışlıkla verilmiştir. Çünkü ilk defa Romalılar tarafından Almanya’ya bu bitki Anadolu’dan ve Balkanlar’dan getiril¬miştir. Asıl isminin Iris Anotolica olması gerekir. Fakat Almanlar her şeyi kendilerine mal etmeyi çok severler. Mesela İranlılar Fuzuli’ye Farslı, Yunalılar karagöz ve Hacivat’a Rum, Araplar ibn-i Sina’ya Arap, Afgan¬lılar Gazneli Mahmut’a Afgan, Hindistanlılar Babürşah’a Hintli dedikleri gibi yüzlerce türk alim evliya ve kahramana başkaları sahip çıkar. Türk¬lere de sadece barbarlık kalır.

Yetiştirilmesi: Vatanının Türkiye olması nedeni ile hemen her bölgede rahatlıkla yetişir ve yetiştirilebilir.

Hasat zamanı: Çiçek açtığı aylarda kökleri yıkanır ve kurutulur. Şayet eterik yağ elde edilecek ise özel olarak depolanır ve takriben 3-4 yıl süren bu depolama sonunda su buharı ile damıtılır. 100kg den 100ml eterik yağ elde edilir. Beyaz navruzun eterik yağı en pahalı olanıdır. 1kg yağ takriben 200 000-300 000DM arasındadır ve onu soluk navruz yağı ve Türk navruz yağı takip eder.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Eterik yağı türevleri %0,2-0,3 arası olup bunun %10-20 si İronlardan oluşur ve bazıları; α,β,θ-İron ve az miktarda Neo-α,Izo-α,Neo-İzo-α,Neo-β,Neo-θ,İzo-θ,Neo-Izo-θ-İron içerir. İronelar kokulu menekşe kökü gibi koktuğundan Almanya da yanlışlıkla kokulu menekşe kökü diye anılır. Ayrıca Myristinasit, Aldehydler ve Ketonlar içerir.
b) Izoflavonlar ve Flavonitler; İrilon, İrisolon, İrigenin, Tectorin ve Homotectoridin
c) Ayrıca Mono, Bi ve Spirocyclik Triterpeler, Nişasta ve Glucosylexanthonlar içerir.

Tesir şekli: Navruz eterik yağı (Navruz yağı) ve kökü teskin edici, İdrar artırıcı ve vücudu artık maddelerden arındırıcıdır.

Kullanılması: Komisyon E tarafından 25/11/1993 tarih ve 221 nolu monografi bildirisinde navruz kökünün üşütme hastalıkları, bronşit, öksürük, nezle, bronşial astım, baş-diş-kas ve eklem ağrıları, migren ve bir yığın rahatsızlığa karşı iyi gelebileceği iddia edilmektedir.

Çayı: Kurutulduktan sonra toz haline getirilmiş navruz kökünden 0,5g demliğe konur ve 200-300ml kaynar su ile haşlandıktan sonra içilir. Bir günde içilecek navruz kökü veya kök tozunun 1g’ı geçmemesi gerekir.

AR: Navruz yağı başta korku, Kalp çarpıntısı, öksürük, üşütme ve ro¬ma¬-tizmaya karşı kullanılır. Ayrıca masaj yağlarına, parfümlere ve kozmetik maddelere katılır. Çok pahalı olması (1ml 200-300DM) nedeni ile genellikle sentetik maddeler veya kokulu menekşe kökünde elde edilen yağlar katılabilir, satılabilir.