Safran, Safran, Crocus sativus

SAFRAN

Çok Yıllık | 0,1-0,3m | 9-11 Aylar | Çiçek Püskülü | Hafif Zehirli

Safran, Safran, Crocus sativus
Zaferan Syn: Crocus orientalis
Zağrefan

Familyası: Süzengillerden, Schwertliliengewaechse, İridaceae

Drugları: Çiçek püskülü; Cruci stigma
Safranın çiçek püskülü çay, baharat, natürel ilaç ve tentür yapımında kullanılır.

Giriş: Tarihte ilk defa eski Mısırlılar tarafından MÖ: 1600. yıllarında kul-lanıldığını Papyrus Ebers’in yazdıklarından anlaşılmaktadır. Tabii Mısırlılar bütün kültür değerlerini Sümerler’den (Türkler) almış onlarda Türklerin Ota Asyada kurduğu Dünyanın ilk mendeniyeti olan ANUA’dan alıp Orta Doğuya getirmişlerdir. Mısırlılardan’da Flistine ordanda eski Yunan, Roma, Bizans ve Anadolu’daki diğer uygarlıkların bu bitkiyi bildikleri ve kullandıklarıdır. Osmanlılarda çok önemli bir ilaç ürünü olan safranın 1858 yılında sadece İngiltere’ye 10.000kg sattığı bilinmektedir. Günü¬müzde kendi ihtiyacımız olan 1.000kg safranı dahi dışardan aldığımız düşünülürse nereden nereye gelindiği anlaşılır. Safranın eskiden Latince adı crocus orientalis günümüzde c. sativus diye anılmaktadır. Arapçadan crosus zaferan yani sarı anlamına gelir ve orientte yakın doğu demektir. Günümüzde İspanyol, İran, Keşmir, Fransız, İtalyan ve Türk safranı diye bilinen bir düzine safran çeşidi vardır. Bunlardan İspanyol safranı en kalitesiz olanı ve Keşmir ve de Türk safranı en kaliteli olan türlerdir. Türk safranı maalesef çok kaliteli olmasına rağmen adeta unutulmuştur. Kültür değerlerini böyle çabuk unutan başka bir millet var mı? Tonlarca safran satarken şimdi ithal eder durumdayız.

Botanik: Safran 10-30cm boyunda uzun bir sap üzerinde 6 oval veya eliptik şekilde, leylaki, açık mor veya pembemsi mor renkli taç yap¬rak-lardan meydana gelir ve bu taç yaprakların üçü içte, üçü dıştadır. Çiçe¬ğin altın sarısı üç adet döllenme tozluğu ve üç cola ayrılan uzun ince şerit veya kama şeklinde uca doğru genişleyen başlangıç kısmında bir¬leşen kırmızı renkli çiçek püsküllerine sahiptir. Hakiki safranın üçlü püs¬küllerinin uç kısımları birleşik, yani bütündür ve kurutulunca hafif kıvrı¬larak uzun bir külaha benzer. Bitkinin kökleri soğan kök olup takriben 3-4cm çapındadır. 

Yetiştirilmesi: Bitkinin yetiştirilmesi ve çoğaltılması yan köklerinin ekilmesi ile olur.

Hasat zamanı: Süzengillerin aksine bu tür sonbaharda çiçek açar ve son¬baharda çiçekleri veya çiçek püskülleri toplanarak kurutularak kal-dırılır. Bitkinin sadece çiçek püskülü işe yarar, diğer kısımları atılır. Bir kilogram safran elde etmek için 100.000-120.000çiçek toplanır. Bu nedenle dünyanın en pahalı şifalı bitkilerinden biridir. Şayet ucuz safrana rastlarsanız ya kalitesizdir veya katkı maddesi katılmıştır. 
Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlem¬leri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutul-malıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybet¬tiğin¬den kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktar¬lar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi: Safranın birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıra-layabiliriz;
a) Renk maddeleri Protocrocin, %2 Crocin, Karotinoitler; β-Karotin (β-Carotin), Lycopin ve Zeaxanthin, Protocrocin, Safran kurutlunca Crocin I, II, III ve IV ve Corcetin’e dönüşür.
b) Aroma maddeleri; %3-5 Pikrocrocin (Pikrokrokin), %0,4-1,3 Safranol, Hydroxycydocitral, 2-Phenylethanol (Feniletanol), Naphthalin, α-,β-Pinen ve 1,8-Cineol (Sineol) içerir. Pikrocrocin ısıtıldığında özel aroma kokulu Safranol gibi eterik yağlara dönüşür. 
c) Ayrıca; sabit yağlar %5-9, Polisakkaritler %4-6, Pektinler %5-7 ve Vitaminlerden B1 ve B2, Minerallerden Potasyum ve Fosfor içerir.

Tesir şekli: Teskin edici, kadınlarda adet halini düzenleyici, vücuda can¬lılık verici, yemeklere aroma katıcı, iştah açıcı ve mideyi kuvvetlendiricidir. 

Kullanılması: 
a) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri ve araştırmalar yapıl¬ma-mıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Safran yerine daha etkili olan başka bitkiler kullanılmalıdır. Örneğin adet anormalliklerine karşı Hayıt, Kadın kökü, Çörek, Hodan, Işıldak preparatları veya Gökçek İksiri daha etkilidir.
b) Komisyon E’nin 23.07.1987 tarih ve 76 nolu monografi bildirisine göre başta sinirleri teskin edici, krampları önleyici ve astıma karşı kullanılabileceği beyan edilmektedir.
c) Homeopati’de başta histeri, adet anormallikleri, adet dışı kanama, iç kanamalar, çırpınma, kramplar ve baş dönmesi gibi rahatsızlıklara karşı kullanılır.
d) Halk arasında başta kramplar, sinirsel zafiyet, adet anormallikleri, kas krampları, göz rahatsızlıkları, burun kanaması ve rahim kanamasına karşı kullanılır. Günümüzde daha çok baharat olarak sulu ye¬mekler, çorbalar ve pilavlara aroma ve renk vermesi için kullanılır. 

Homeopati’de: Safran’dan 10gr bir şişeye konur ve üzerine 100ml %70’lik Alkol ilave edilir. güneş ışınlarından uzakta 4-6hafta bekletildikten sonra süzülerek Homeopati’de<<Crocus>>adı ile anılan tentür elde edilir. safran tentüründen günde 3-4defa 10-15damla 4-6hafta süreyle alınır.

Hastalığın belirtileri (semptom):
1) Vücudun çeşitli kesimlerindeki kanama şayet siyah, koyu ve pıhtılaşıyorsa
2) Kanayan noktadan kan siyah iplik gibi sarkıyorsa
3) Hasta karnında veya göğsünde herhangi bir canlı varmış gibi hissediyorsa 
4) Kişi ağlamaklı durumda gülmeye, gülmeden hemen üzüntüye ve pişmanlığa dönüşen haller gösteriyorsa
5) Kaslarda kasılma (tik); göz kapaklarında veya karında 
Bu gibi hallerde Safran tentürü gerekir. 

Yan tesirleri: Aşırı dozajda, yani 5-10gram bir defada alınırsa ishal, bulantı, kusma, derinin ve idrarın sararması, iç kanama ve hamile kadınlarda çocuk düşürme gibi haller görülebilir.