şakayık, Pfingdtrose, Paeonia officinalis

ŞAKAYIK

Çok Yıllık | 0,4-0,8m | 5-6 Aylar | Ça,Ho,Na | Çiçek ve Kökü

Şakayık, Pfingdtrose, Paeonia officinalis L.
Ayıgülü Syn: Paeonia feminea MİLL
Eşek gülü
Bocur

Familyası: Şakayıkgillerden, Pfingstrosengewaechse, Paeonaceae

Drugları: Şakayık Çiçeği: Paeonia flos
Şakayık Kökü: Paeoniae radix
Şakayığın genellikle kökleri ve nadiren çiçekleri çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır. 

Giriş: Şakayıkgillerin bilinen 33 türü mevcuttur ve bunların asıl vatanı Ja-ponya ve Çin olup binlerce yıldan beri Akdeniz ülkeleri, Türkistan, Horasan ve kuzey Amerika’da yetişmektedir. Şakayık kökü ve çiçeği MÖ Mısırlılar tarafından Sara’ya karşı kullanılmıştır. Şakayık türlerinden en önemlileri: Şifalı Şakayık: P. officinalis, Türk Şakayığı (Güzel kokulu Şakayık): P. mascula, Çin Şakayığı: P. lactifolia, Çalı Şakayığı: P. suffriticosa’yı sayabiliriz. Bunlardan Şifalı ve Türk Şakayığı hemen he¬men aynı özeliklere sahiptir. Bu nedenle ayrıca incelemeye gerek yoktur.

Botanik: Şakayık 40-80cm boyunda çok yıllık, dikine yükselir, kökün boğaz kısmından çatallaşır ve çoğalır. Yaprakları üç parçalı ve her parça tekrar üç parçadan meydana gelir. Parçaları oluşturan yan yapraklar yu-murta veya mızrak şeklinde, kenarları bütün, üst kısmı koyu ve alt kısmı açık yeşil renklidir. Çiçeklerin kupa yaprakları yeşil renkli ve beş adet, taç yaprakları ise ters yumurta şeklinde, pembe, kan kırmızısı veya kır¬mızı renkte olup ortasında sarımsı bir yığın döllenme tozlukları mev¬cuttur. Şakayığın bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen alttürü ise ta¬mamen taç yapraklarla kaplanmış olup döllenme tozlukları yoktur. Türk Şakayığının yapraklarının ucu ise üç loplu ve çiçekleri ise koyu kırmızıdır. 

Yetiştirilmesi: Vatanı Japonya ve Çin olan bitki binlerce yıldan beri Tür-kiye’de yabani ve süs bitkisi olarak yetişmekte ve de yetiştirilmektedir. 

Hasat zamanı: Çiçekleri solmadan toplanır ve kurutularak kaldırılır. Kök-leri ise ilkbaharda veya sonbaharda sökülerek temizlenir ve kurutularak muhafaza edilir. Şayet tentürü yapılacaksa taze olarak işlenir. 

Birleşimi: Köklerinin birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Monoterpen türevi; Paeoniflorin
b) Antosiyanidin türevlerinden (Antosyanidin); Paonidin
c) Alkaloit türevlerinden; Peregrinin
d) Asetofenonlardan (Acetophenon); Paenol
e) Ayrıca az miktarda eter yağı ve tanin içerir. 

Çiçeklerinde;
a) Antosiyanidinglikozitlerden; Paonedin-3,5-diglikozit
b) Antosiyanidinlerden (Antocyanidin); Paeonidin

Tesir şekli: Mikropları öldürücü, iltihapları ve krampları önleyici, idrar söktürücü, kanı temizleyici, mide ve kalbi kuvvetlendiricidir. 

Kullanılması: 
a) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri ve araştırmalar yapılma-mıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Şakayık yerine daha etkili olan başka bitkiler kullanılmalıdır. Örneğin kramplı rahatsızlıklara karşı Biberiye, Kırlangıçotu, Kenevir, Nane preparatları veya Gökçek İksiri daha etkilidir.
b) Komisyon E tarafından 05.05.1988 tarih ve 85 nolu monografi bildiri¬si-ne göre şakayık kökü ve ilaçları başta çeşitli kramplı rahatsızlıklar, ayrıca romatizma, kalp-, mide ve bağırsak rahatsızlıkları, baş ağrısı, migren, nevralji ve alerjik hastalıklara karşı etkili olabileceği beyan edilmiştir. Şakayık çiçekleri ise başta deri ve mukoza hastalıkları, basur, fistül, romatizma, gut, nefes yolları rahatsızlıkları, sinirsel ra-hatsızlıklar, kalp rahatsızlıkları ve gastrite karşı etkili olabileceği iddia edilmiştir. Fakat bugüne kadar klinik araştırmaları yapılmamıştır. 
c) Homeopati’de: Şakayık kökünden elde edilen tentürle başa kan hücumu, basur, baş ağrısı ve migrene karşı kullanılabileceği iddia edilmiştir. 
d) Halk arasında: Şakayık kökünün sara hastalığına gut ve öksürüğe karşı etkili olabileceği iddia edilmiş ve kullanılmıştır.

Çay: Bir tatlı kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-500ml kaynar su ilave edilerek 5-10dakika demlemeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir. 
Çay harmanı: Saraya karşı 250gr Şakayık kök tozu ve 250gr Şakayık tohumu karıştırılarak bu karışımdan bir yemek kaşığı 1lt kaynar suyla haşlanır ve 5-10dk demlenmeye bırakıldıktan sonra içilir. Bu bir litre çay sabah, öğle ve akşam içilir.

Homaopati’de: Taze Şakayık köklerinden 20-30gr ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine 100ml %70’lik alkol ilave edilerek 4-6hafta sonra süzülerek Homeopati’de <<Paeonia officinalis>> ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-4defa 10-15damla alınır. 

Hastalığın belirtileri (semptom):
1) Başa kan hücumu ve yüzün kızarması
2) Gaitadan sonra anüs (makat) ve rektumun ağrıması
3) Makatın yanması, kaşınması, bağırsak çıkışının şişmesi ve pis kokulu yaralar (basur)
4) Basurun makatı aşırı ıslatması ve ağrı vere fistüllerin olması
5) Yemekten sonra baş dönmesi, halsizlik, bulantı ve güvensizlik gibi haller
Bu gibi hallerde Şakayık tentürü gerekir. 

Yan tesirleri: Şayet tarife uyulmayarak aşırı oranda veya uzun süre alınırsa karın ağrısı, baş ağrısı, bulantı, kusma ve ishale sebep olabilir.