Salep, Salep, Orchis mascula

SALEP

Türk salebi ve benekli salep

Çok Yıllık | 0,2-0,4m | 5-7 Aylar | Ça,Na | Yumrusu

Salep, Salep, Orchis mascula
Tilki husyesi
İt kaşarı
Çam çiçeği

Familyası: Salepgillerden, Salpgewaechse, Orchidaecae

Drugları: Salep yumrusu: Salep tuber
Salep yumrusu yıkanıp temizlendikten sonra suyla veya sütle haşlanır, sonra kurutulur, öğütülür ve de çayı veya natürel ilacı yapılır.

Giriş: Salebin oldukça çok türü mevcuttur ve bulardan bazıları Türk sa-lebi; orchis mascula, Anadolu salebi; o.anatolica, Benekli salep (doğu Anadolu salebi); drchtylorhiza majalis, Küçük salep; o.morio, Leylaki salep; o.purpurea ve Miğferli salep; o.militaris’I sayabiliriz. Bu salepler arasında kalite bakımından herhangi bir fark yoktur hepside çay ve natürel ilaç yapımında kullanılır. Salep çok eskiden beri Araplar, Türkler ve Persler tarafından bilinen ve çayı içilen bir bitki iken Avrupa bu bitki 15. yüzyıla kadar tanınmamaktaydı. Günümüzde de Türk salebi az olsa da içilmektedir. Vatanı Türkiye olup özellikle Batı Akdeniz, Ege, Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinde yaygın olarak yetişen bitki günümüzde yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Aşırı talep nedeniyle yok olma tehlikesine karşı 1974 senesinden itibaren ihracı yasaklanmıştır. Orchis husye (haya) anlamına gelir ve salebin yumruları husyeye benzediğin¬den bu isimle anılır. Bu benzerliği nedeniyle cinsel gücü artırdığı söylen¬mekte ve bu maksatla içilmektedir. 

Botanik: Kastamonu salebi takriben 20-40cm boyunda çok yıllık orman-larda yarı veya tam gölgeliklerde kendiliğinden yabani olarak yetişir. Yaprakları 2-3yaprak direk olarak yumrulardan çıkar. Yaprakları mızrak şeklinde olup takriben 10-25cm uzunluğunda, 5-10cm eninde, kenarları bütün, koyu yeşil renkli ve etlidir. Rozet yaprakların haricinde 2 adet gövdeyi saran ve oluk şeklinde olan iki yaprağa daha sahiptir. Benekli salepte daha fazla yaprak bulunur ve genellikle rozet yerine gövde yap-raklara sahiptir. Çiçekleri gövdenin yarısı veya 1/3’ü başak şeklindeki çi-çek demetinden meydana gelir. Gövdenin üst tarafına dizilmiş olan çi-çekleri sadece taç yapraklardan meydana gelir. Taç yaprakları iki çe¬nekli olup alt çenek dil şeklinde, üst çenek iki yan lop ve ortada boynuz şeklinde bir ana loptan meydana gelir ve geri kısmı boru şeklinde olup leylaki erguvan ve kırmızımsı pembe renklerde olur. Kökleri haya şeklindeki iki yumrudan meydana gelir ve biri eski ana yumru ve diğeri daha iri ve de parlak olan oğul yumrudan meydana gelir. Ana yumrunun ayrıca saçak şeklinde yan kökleri vardır.

Yetiştirilmesi: Muğla’nın bazı yörelerinde Salep’in dibindeki toprak ka¬zı-larak oğul yumruları alındıktan sonra ana yumruya zarar vermeden toprak tekrar kapatılır. Böylece bitkiden her sene yumru alma imkânı doğar. 

Hasat zamanı: Mayıs ve Haziranda köklerinin dibi kazılarak bitkiye zarar vermeden alınan oğul yumrular (parlak yumrular) yıkanır, suda veya sütle haşlandıktan sonra kurutulur ve sonrada öğütülerek toz haline getirilir. Şayet mümkünse suni olarak 50-60derecede özel olarak kuru-tulur. Kurutulduktan sonra un haline getirilen salep’e tarçın, turunç, limon veya elma çayları da katılabilir.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Salep yumrusu takriben %30-55 oranında musilajdan meydana gelir ve bu da Glucomannan, Glukan ve Mannozlardan oluşur.
b) Ayrıca %10-30 oranında Nişasta, Protein, Şeker, Sabit yağlar ve Mineraller içerir. 

Tesir şekli: İltihapları önleyici, yaraları iyileştirici ve ishali önleyicidir. 

Kullanılması: 
a) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri ve araştırmalar yapılma-mıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Salep yerine daha etkili olan başka bitkiler kullanılmalıdır. Örneğin ishale karşı Enginar, Nane, Papatya, Uzara preparatları veya Gökçek İksiri daha etkilidir.
b) Halk arasında; Günümüzde genellikle bebek ve çocuklardaki ishale karşı kullanılmaktadır. Ayrıca mide-bağırsak iltihaplanması, bronşit ve öksürüğe karşı etkili olduğu iddia edilmektedir. Eskiden cinsel gücü artırdığı sanılmakta ve bu nedenle oldukça çok kullanılmak¬taydı.

Çay: Salep tozundan (salep unundan) 2-4gr 100 ml sütle kaynatılarak içilir. Süt yerine kaynar suda kullanılabilir. 

Yan tesirleri: Tarife uyulduğunda bilinen bir yan tesiri yoktur.